Duizendpoot Terre Thaemlitz, ook DJ, schrijver, publiek spreker en educator, heeft nu een solo in Casco Art Institute. Two Rubatos is een oefening in luisteren en kijken en brengt een queer man-machine ten tonele.

In 1978 brengt Kraftwerk het album The Man-Machine uit, in Duitsland onder de naam Mensch-Maschine. Met hun elektronische synth-pop nummers zoals "Die Roboter": en "Metropolis", verwijzen ze naar de relatie tussen mens en technologie. Zo'n twintig jaar later, in 1997 en 1999, brengt multimedia producer Terre Thaemlitz twee albums uit met piano uitvoeringen van muziek van Kraftwerk en Gary Numan in rubato (muziekterm die zoveel betekent als 'vrij in tempo' en waarbij de musicus af kan wijken van het tempo om zo een gevoel van spontanteiten levendigheid te creëeren, red.). Two Rubatos, de solotentoonstelling van Terre Thaemlitz bij Casco toont twee multimediale installaties: Die Roboter Rubato en Replicas Rubato. Voor het eerst worden de visuals die Thaemlitz gebruikt tijdens live-uitvoeringen nu samen met het audiowerk in de tentoonstelingszaal getoond.

Terre Thaemlitz is naast multimedia producer ook schrijver, publiek spreker en educator over non-essentialistisch transgenderisme en panseksualiteit, DJ onder het alias DJ Sprinkles en eigenaar van het platenlabel Comatonse Recordings. Thaemlitz geeft de voorkeur aan afwisselende voornaamwoorden, met als argument dat 'gender nooit neutraal is onder het patriarchaat'[1]. Haar werk kenmerkt zich door de voortdurende kritiek op de kapitalistische structuren, waaronder de sociale en economische aspecten van de muziekindustrie, en thema's rondom identiteitspolitiek, waaronder gender, klasse, etniciteit en seksuele voorkeur.

In 1997 verschijnt onder het Duitse label Mille Plateaux Terre Thaemlitz' Die Roboter Rubato, een album met neo-expressionistische pianosolo's van nummers van Kraftwerk, met daarnaast een analytisch essay en beeldparodieën op albumhoezen van Kraftwerk (welke tijdens live-uitvoeringen op een diaprojector vertoond worden). Die Roboter is de titel van een van Kraftwerks bekendste nummers, en is daarnaast symbolisch voor de groep aangezien ze vaak als robots optreden tijdens hun concerten. Het tweede deel van de titel, Rubato, verwijst naar de muziekterm rubato of tempo rubato waarbij een muziekvoorstelling niet voldoet aan een strikt tijdsbesef en waarin de musicus het ritme zelf kan bepalen. Die Roboter Rubato bestaat uit tien nummers die, in tegenstelling tot Kraftwerk, geen consistentie in tempo en toonaard bevatten en zijn opgenomen met een computer. Thaemlitz zegt hierover zelf dat het werk poogt: 'een stijl en geluid te construeren die de complexiteit van de door Kraftwerk in de afgelopen tweeënhalf decennia opgezette thematiek weerspiegelt.'

Door distortie, improvisatie tussen de muzieknoten en verstoringen in de resonantie worden de originele nummers van Kraftwerk weggevaagd. De multimedia-installaties zijn in Casco ondergebracht in twee ruimtes met ongeveer dezelfde indeling, de een in rood en de ander in blauw licht. In beide ruimtes staan twee slaapbanken om op te zitten of liggen, een geluidsinstallatie voor de piano-interpretaties, een videoprojectie waarop het essay te lezen is en een diaprojector die de beeldparodieën op Kraftwerks albumhoezen toont. In de tentoonstelling lijkt het om het samenspel van de drie elementen tekst, geluid en beeld te gaan. Het is haast onmogelijk om je ogen sluiten en alleen te luisteren naar de pianocomposities.

 
Replicas Rubato, Terre Thaemlitz. Installatie aanzicht, Two Rubatos, Casco Art Institute: Working for the Commons, 2019. Foto: Martha Stroo
 
In het analytische essay ter begeleiding van het album Die Roboter Rubato lees ik hoe Kraftwerk een sonisch discours ontwikkelde over de relatie van de mens tot postindustriële technologieën, welke Thaemlitz vervolgens weer aan de traditionele westerse patriarchale en heteronormatieve conceptie van technologie koppelt. Hij ziet Die Mensch Machine als fetisjisme, waarbij uitgegaan wordt van de menselijke vorm van een robot, en waarin machines functioneren als heroïsche uitbreidingen van mannelijkheid. Ik citeer: 'For Kraftwerk, it is through Mensch Machines that Man [engendered] attempts to compensate for His inability to locate a Natural [feminine engendered] essence of the self.2It is in reference to this concept that these recordings utilize digital representations of piano (mechanical reconstructions of an overtly Romantic and organic signifier) and are performed in a stylistic vein which sets out to deconstruct the Expressionist gestures it epitomizes.' [2]

Op de projectie zie ik hoe de originele singlehoes van Die Roboter met een mannelijke Mensch Machine is veranderd naar een vrouwelijke variant van de Mensch Machine. Door afwijzing van Kraftwerks The Man-Machine ontstaat het potentieel van een 'femme machine'. In Replicas Rubato, uitgebracht in 1999, bespreekt Thaemlitz de songteksten van Gary Numan die hem al vanaf haar tienerjaren bezig gehouden hebben. Na het uitpluizen van de dubbelzinnige teksten kwam zijerachter dat het niet nodig is om je seksualiteit als essentialistisch te beschouwen. Numan nam zelf verschillende persona aan: Gay, Straight, Bisexual, Transgendered, Whore, John, Pimp, Dominatrix, Alien, Machine, Punker, Glammer, Femme. In Two Rubatos zie ik de gedeelde verschillende ervaringen in de identiteit van Thaemlitz: Man [engendered], Queer, Straight, Gay, White, American, Southern, Yankee, Nerd, Geek, Fag, Husband, Divorcee, Drag Queen, Theoriac, Illiterate, Artist, Performer, Businessman, Recluse, Exhibitionist, Lover.

De multimediale installaties vereisen wat leeswerk, met name de analytische essays van Thaemlitz welke bijna Heideggeriaans aandoen met termen als schauspiel / Kraftwerkschauspiel / Thaemlitzschauspiel. Vanaf de gang hoor je de piano-interpretaties in rubato. Verrassend genoeg blijven ze nagalmen in mijn hoofd. Anders dan bij mijn eerdere ervaringen van Thaemlitz's werk, zo heb ik haar twee keer zien optreden als DJ Sprinkles, voel ik me als bezoeker in Casco juist heel betrokken bij het samenspel van geluid, beeld en tekst.

 
Die Roboter Rubato, Terre Thaemlitz. Installatie aanzicht, Two Rubatos, Casco Art Institute: Working for the Commons, 2019. Foto: Martha Stroo
 

 
Replicas Rubato, Terre Thaemlitz. Installatie aanzicht, Two Rubatos, Casco Art Institute: Working for the Commons, 2019. Foto: Martha Stroo
 

 
Replicas Rubato, Terre Thaemlitz. Installatie aanzicht, Two Rubatos, Casco Art Institute: Working for the Commons, 2019. Foto: Martha Stroo
 

[1] Zoals Terre Thaemlitz zegt in een interview waarin ze zichzelf interviewt: http://www.comatonse.com/writings/2011_terre_interviews_terre.html

[2] http://www.comatonse.com/writings/rubato.html

Terre Thaemlitz - Two Rubatos, Casco Art Institute, te zien t/m 12.05.2019